De weg van de inkt: Alain Bonnefoit

Zoals beloofd een eerste deel van mijn verhaal op de weg van de inkt. Ik bezocht hiervoor Alain Bonnefoit, de Franse kunstschilder die me in contact bracht met de techniek… 

“Oh oh les artistes!”

 Dat is wellicht de meest herhaalde zin tijdens de cursussen die ik bij hem mocht volgen door de jaren heen. Direct gevolgd door: “Kijk naar het model en hoe ze zich plaatst”.

De weg van de inkt die ik samen met Alain bewandel start in 2007. Op dat moment keer ik terug naar de “Moulin de Perrot” voor een schilderstage. Dat jaar heb ik met veel geluk een plekje kunnen veroveren in het atelier bij Alain. Het werd een bijzondere ontmoeting, zowel op het vlak van techniek als elk ander vlak. Alain is de verpersoonlijking van het delen, het mooie leven en het goede humeur. Voor iets anders is er eenvoudig weg geen plaats. “Vive la vie!” en leve het delen.

Intussen is het nu tijd voor een atelierbezoek. Om zijn weg van de inkt eens te verkennen…

Aïkido

In 1974 volgt Alain les bij zijn aïkido-leraar Masamichi Noro. Naast gevechtskunsten volgt hij ook shodo (Japanse kalligrafie). Hij ontdekt zo de kracht van de beweging, de meerwaarde van het overstijgen, van trachten door het doel heen te gaan.

Dat zijn dingen die hij ook in zijn schilderkunst wel verwerken.

Tijdens de lessen ontmoet hij de kunsthandelaar die hem mee zal nemen op een eerste reis naar Japan. Samen zullen ze worden ontvangen in een tempel op het Japanse platteland.

Sugiyama-yu

Sumi-e materiaal

Meester Sugiyama-yu ontvangt hen en biedt hen een welkomstmaaltijd aan. Alain heeft echter nog last van de jetlag en valt aan tafel in slaap. Zijn vriend is bang voor de reactie van de gastheer en wil hem meteen wekken. Sugiyama-yu maakt met een handgebaar duidelijk dat hij niet wenst dat Alain gewekt wordt. Aan het eind van de maaltijd zal hij bevelen de slapende gast op een futon te leggen. De bijzondere band tussen gast en gastheer is gesmeed. 

Maar dat is nog geen reden om stappen over te slaan! De bezoekers wachten ongeduldig op de start van de inktschilderlessen… gedurende 2 weken.

Na die periode mogen ze een demonstratie bijwonen. Sugiyama-yu ontvangt hen in zijn atelier. In stilte en volle concentratie spreidt hij een lap vilt voor zich uit. Hij haalt de inktsteen uit zijn lakdoos, dan de inktstaaf. Plaatst dan zijn waterpot en legt penselen (fude) klaar. Als alles klaarligt wordt er papier bij gehaald. Het blad wordt glad gestreeld en vastgezet met gewichtjes. De inkt wordt vervolgens gewreven en het penseel voorbereid.

45 minuten zijn er intussen voorbij wanneer Sugiyama-yu een eerste keer zijn penseel op het blad plaatst. Een paar minuten later is het werk klaar. Het mist zijn effect op Alain niet.

Het leerproces

In de daaropvolgende dagen kan Alain eindelijk zelf experimenteren met de materialen die ter beschikking zijn.

Prachtig fluisterend papier, kwaliteitspenselen en inkten van wel 100 jaar oud.

Een schets van Volti, naast werk van Alain in het atelier.

De eerste lijnen zijn een ware confrontatie. Dit is lang niet zo makkelijk als het lijkt. Tijdens zijn opleiding bij zijn spirituele vader, Volti (een Italiaans beeldend kunstenaar en leerkracht), had hij al geleerd om de tekening te herleiden tot een minimum aan lijnen. Volti zelf schetste ook vrij grafisch naar levend model. Zonder de traditionele etappe met de grote volumes. Direct werden de grote lijnen getekend.

De lijnvoering die was er dus al, maar het japanse papier zoog zo veel water en inkt op dat Alain twijfelt aan de kwaliteit ervan. Hij zal in een nabijgelegen drukkerij papier gaan halen om zijn experiment bij Sugiyama-yu verder te zetten. Zo hoopt hij de techniek sneller meester te worden. Sugiyama-yu laat hem begaan maar blijft tegelijkertijd ook kwaliteitsmateriaal aanvoeren.

Alain erkent stilaan de kwaliteit en de kalligrafie-sets die hij bij de uitgangen van tempels op de kop tikte worden stilaan vervangen door de materialen van de meester.

 

Hij krijgt er nog een hoop traditionele kennis bij. Zoals het toevoegen van zuivere nikawa-lijm (vissenhuidenlijm) wanneer zeer oude inkt wordt gebruikt zodat deze beter hecht aan het papier.

Bij het afscheid breekt de Meester zelfs zijn oudste inktstaaf en geeft de helft aan zijn leerling.

Impact op het oeuvre

Ook al biedt Sugiyama-yu vooral traditionele thema’s aan voor het inoefenen van sumi-e zal Alain vrij snel besluiten om de grijstinten niet te gebruiken in zijn eigen oeuvre. Hijzelf zoekt immers eerder naar een grafischere weergave. Hij wil de “lijn uitrekken”, de “lijn opspannen”. Daar mee wil hij “zover komen dat de energie die ervan uit gaat de lijn overstijgt, ja zelfs de tekening”.

Hij werkt een heel eigen stijl en techniek uit. De eerste 10 jaar belandt bijna elke sumi-e zonder pardon in de vuilbak. Die eigen werkwijze zal enkel en alleen worden gebruikt voor het schilderen van zijn favoriete onderwerp: het levend model.

Pas in de tweede helft van de jaren 80 wordt een eerste werk goed genoeg bevonden door zijn maker. Eindelijk eentje die het waard is opgespannen te worden.

De erkenning volgt. Tijdens een expo in Japan zal een Meester opmerken: “Met opgeheven hand! En dat voor een buitenlander!” Het is een zin die raakt, want inderdaad, er wordt van uitgegaan dat buitenlanders niet in staat zijn een dergelijk werk voort te brengen met deze techniek. Laat staan zonder steun te gebruiken van de vinger op het papier. 

Die steun achterwege laten is inderdaad een bijkomende moeilijkheidsgraad, maar absoluut nodig om extra uitstraling aan de lijn te geven.

Alain evolueerde met de tijd toch steeds meer naar een meer traditionele manier van schilderen. Er zijn namelijk steeds meer details weggelaten om steeds meer tot de essentie te komen. In een paar lijnen wordt het onderwerp gevat. Al het overbodige weggelaten. Elke lijn zit vol zin…

De anecdotes die volgen…

Tijdens een van de bezoeken aan Sugiyama-yu (er waren er wel 30!) merkt Alain heel fijne lijntjes op en vraagt de Meester uit over het gebruikte penseel. Het blijken penselen te zijn van muizensnorharen.

Ook wanneer hij niet met sumi-e aan de slag gaat schilderde Sugiyama-yu vaak klein en fijn…

In tegenstelling tot de traditie (buitenlanders krijgen zelden de kans om échte kwaliteitsmaterialen aan te kopen) wordt Alain doorverwezen naar een gespecialiseerd winkeltje. Een vertrekje met in het midden een doos met de volledige voorraad: een 10-tal penseeltjes. Indrukwekkend!

Een paar jaar later zal Alain ook nog een schildering op rol kado krijgen. Maar de meester laat het eerst heropspannen. Zo’n papier opspannen (30gr/m2 gemiddeld, westers kopieerpapier telt 90 gr/m2) is al een danige sinecure weet ik uit ervaring… ik ben dus zwaar onder de indruk dat er überhaupt iemand ooit in staat is geweest dat te herdoen! 

Het heropgespande werk (rechts)… 30grams papier van drager vernieuwen… monikkenwerk!

Mijn weg

Atelier Pavillon de Choiseul, Paris. Stage Alain Bonnefoit 2012

Wanneer je sumi-e leert (en zeker van Alain), dan is er meer dan alleen de tekening. Er is de geur van de inkt, het voelen van penselen en het fluisteren van papier. Elk zintuig wordt betrokken. Het is één geheel. Er zijn linken met de Japanse krijgskunsten in elke hoek! Dagelijks ontdek ik meer analogiën met het dagelijkse leven. Zoals vandaag, tijdens de iPad-sessie met Alain… We laten ons zo vaak beïnvloeden door de waarde van de dingen. Dat remt ons om er voluit gebruik van te maken. Het is als de sumi-e leerling die stilstaan bij de waarde van het papier. Binnenin beïnvloed dat de concentratie en staat het bijna zeker garant voor het verpesten van het geheel…

Meer over Alain

Wie meer wil weten en zien van Alain Bonnefoit kan terecht op Facebook.

Vervolgens…

De stages met Alain bleven beperkt tot 1 week per jaar (en zijn intussen zelfs niet meer beschikbaar). Maar ze waren wel genoeg om mij op te zadelen met een serieuze verslaving ;-)
Ik ben dan ook op zoek gegaan naar andere plekken waar ik ook de meer traditionele onderwerpen zou kunnen aanleren. Die vond ik bij Marjon de Jong (regio Utrecht, NL). In een volgende blogpost daarover meer!

Verder lezen De weg van de inkt: Alain Bonnefoit

Share

The way of the ink : Alain Bonnefoit

As promised I would publish some stories about my way of the ink and the people I meet alongsinde this path. For this first one I visited Alain Bonnefoit, the French fine art painter that introduced me to the technique.

“Oh oh les artistes!”

Translated: “oh oh artists!” And alsmot directly followed by “Look at your model and how she is getting into the pose!”

The path of the ink that I follow with Alain starts in 2007. At that time I returned to the “Moulin de Perrot” for a painting workshop. That year I finally managed to get myself a spot in the atelier with Alain. It was an extraordinary encounter. Alain is the personification of sharing, the good life and optimism. There’s no room for any other thing. “Vive la vie!” and enjoy sharing.

Today it’s time for a visit to his atelier in Paris for a stroll down his sumi-e path.

Aïkido

It all starts in 1974 when Alain takes a shodo-lesson next to a course in aïkido with Masamichi Noro in Paris. He discovers the power of movement and the art of surpassing a goal by aming behind it. 

Those are things he’d love to incorporate in his painting too.

He’ll meet an art merchant there who will take him along on a trip to Japan to study sumi-e.

Sugiyama-yu

Sumi-e materials

Both men will be received in a temple in the Japanese countryside by Sugiyama-yu. The host will welcome them with a traditional dinner but Alain, still suffering a jetlag, falls asleep at the table. The host will then ask the other to let Alain sleep and at the end of the meal he will ask to put him on a matress. The bond between Master and apprentice is forged.

However, this is not a reason to skip stages! The apprentices will wait for 2 weeks for the course to start. 

After this period Sugiyama-yu will invite them to attend a demonstration in his atelier. In silence and full concentration he will put his felt in place. He unwraps his suzuri (inkstone), then his inkstick. Het places a bowl of water. Gets his fude (brushes) out. When that is in place he fetches a sheet of paper and gently stretches it on the felt. Then het prepares his ink and brush.

45 minutes have passed when he finally puts his brush on the paper for the first time. A few brushstrokes later it’s finished. Stunning.

Apprenticeship

A sketch by Volti in the atelier, next to one of Alain’s paintings

In the days that follow, Alain can finally start practicing himself with the  beautiful materials at hand. But the first strokes are awful. Although in the past he has learned to simplify his drawing (thanks to his spiritual father and teacher Volti) he doubts his ability. He will then fetch common paper to try and speed up learning, as the paper provided by the master is so thin and absorbing that the lines spread out way too much.

Sugiyama-yu will not stop offering Alain the best materials he has and after a while the Frenchman starts to feel and appreciate the quality of wispering papers and very old inks.

The calligraphy-sets he bought at the exits of temples will soon make places for brushes, stones and sticks his teacher gave him. When Alain leaves, his Master will break a 100 year old inkstick to give half of it to his apprentice.

For 10 years Alain will not keep any of his work. It is only in the second half of the 80’s that a first drawing will be stretched and shown in public.

Alain has elaborated his own style. Leaving the grey-tones away quite quickly, only keeping purely black lines full of sense and sensuality.

This scroll on the right was a present from the master. It was re-stretched for the occasion. Exceptional!

When he exhibited in Japan there was a Master saying “without resting the hand, and that for a foreigner!”. He was able to see that Alain hadn’t rested his hand just by looking at the end result. And yes, it is indeed a challenge to work that way. Japanese even consider that it is something that strangers cannot master…

There are many anecdotes that followed through time. As Alain visited Sugiyama-yu for over 30 times. He was introduced to brushmakers, including one that made brushes from mouse whiskers. He got presents like restretched paintings…

My path

Atelier Pavillon de Choiseul, Paris. Stage Alain Bonnefoit 2012

Alain brought sumi-e on my path. And that is more than just drawing or painting. There’s the smell of the inkt, the touch of the brush and the whispering of paper… it’s a whole and touches every sense. There are links and analogies with martial arts on every side! 

Even in daily life I see more analogies every day. Like the day I visited Alain and we shared some iPad techniques… We often let ourselves be so impressed by the value of things that we limit ourselves. We unable ourselves to use and enjoy things fully. It’s like the sumi-e apprentice that is aware of the value of the paper. That thought influences our concentration and often ends up in a very poor end result…

More about Alain Bonnefoit

For those of you who would like to know more about Alain Bonnefoit, you can find him on Facebook.

Next…

As the possibilities of learning with Alain were limited in time I have searched for other teachers. I will be telling you more about one of them in one of the next posts: Marjon de Jong.  

 

Share
Share